Wat gebeurt er in je hoofd als je een woord vergeet
Iedereen kent het moment waarop je precies weet wat je wilt zeggen, maar het juiste woord gewoon niet tevoorschijn komt. Je ziet het als het ware voor je, je weet dat je het kent, maar je brein werkt even niet mee. Dit fenomeen heeft een naam: het wordt ook wel het tip-of-the-tongue effect genoemd, of in het Nederlands het puntje-van-je-tong gevoel.
In je brein liggen woorden opgeslagen in een soort netwerk. Woorden die bij elkaar horen, zitten dicht bij elkaar. Denk aan hond, kat en huisdier. Wanneer je een woord wilt gebruiken, zoekt je brein razendsnel in dat netwerk. Soms wordt het juiste woord nét niet goed geactiveerd, terwijl woorden eromheen wel naar boven komen. Daarom kun je soms wel zeggen met welke letter het begint of hoeveel lettergrepen het heeft, maar niet het hele woord.
Waarom gebeurt dit juist bij bekende woorden
De rol van je geheugensporen
Het lijkt misschien logisch dat je vooral onbekende woorden vergeet, maar in de praktijk overkomt het mensen juist vaak bij heel bekende woorden of namen. Dat komt doordat veelgebruikte woorden meerdere geheugensporen hebben. Meestal is dat handig, maar soms zorgt het voor een soort file in je hoofd.
Je kunt het vergelijken met een druk kruispunt in de stad. Er zijn veel routes mogelijk, en soms loopt het verkeer even vast. Als je een woord bijna weet, is je brein bezig de juiste route te vinden tussen klank, betekenis en herinneringen. Gaat daar iets mis, dan blijft het woord hangen op dat vervelende bijna-niveau.
Stress en vermoeidheid
Stress, drukte en vermoeidheid maken de kans groter dat je woorden vergeet. Als je moe bent, werkt de communicatie tussen verschillende delen van je brein minder efficiënt. Je aandacht verslapt sneller en je werkgeheugen, het deel dat informatie kort vasthoudt, raakt sneller vol.
Sta je bijvoorbeeld voor een groep te praten, dan ben je tegelijkertijd bezig met je verhaal, met hoe je overkomt en met de reactie van het publiek. Dat kost aandacht. Juist dan kan een heel gewoon woord opeens onvindbaar zijn, simpelweg omdat je brein overbelast raakt.
Is vaak woorden vergeten reden tot zorgen
Normale vergeetachtigheid
Af en toe een woord vergeten is volkomen normaal, ook als je jong bent. Naarmate je ouder wordt, komt het wat vaker voor, maar dat betekent niet automatisch dat er iets ernstig aan de hand is. Zeker als het woord later spontaan weer in je opkomt, werkt je geheugen in de basis gewoon goed.
Ook tweetaligheid speelt een rol. Wie regelmatig meerdere talen door elkaar gebruikt, kan soms even moeten schakelen. Je brein kiest dan als het ware uit meerdere versies van hetzelfde begrip, en dat kost tijd.
Wanneer is het verstandig om op te letten
Toch zijn er situaties waarin het verstandig is om je geheugen wat beter in de gaten te houden. Merk je dat je niet alleen woorden vergeet, maar ook regelmatig afspraken, recente gebeurtenissen of de weg in een bekende omgeving, dan kan er meer spelen dan gewone verstrooidheid. In dat geval is het goed om je huisarts te raadplegen, zodat er bekeken kan worden of verder onderzoek nodig is.
Voor de meeste mensen blijft het vergeten van woorden echter een klein, soms grappig, soms irritant onderdeel van het dagelijks leven. Het laat vooral zien hoe complex en drukbezet ons brein eigenlijk is, juist tijdens alledaagse gesprekken.
